Karpaty Łączą
Mechanizm konsultacji i współpracy
dla wdrażania Konwencji Karpackiej
„Unikatowa tożsamość karpacka to nierozerwalnie powiązane ze sobą dwa elementy: ludzie i przyroda. Razem tworzą niepowtarzalne bogactwo tej części świata. Nasze wspólne bogactwo! Niezależnie od historycznych, kulturowych, społecznych, czy ekonomicznych zaszłości i uwarunkowań – niech Karpaty Łączą!”
Fragment przesłania
II Międzynarodowej Konferencji
Pasterskiej, 2014 r.

Region Karpat w całym swym bogactwie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, a także dziedzictwie kulturowym, ulega nieuniknionej i groźnej presji ze strony rozwoju gospodarczego. Naszym wyzwaniem jest zachować wartość Karpat.

Na to wyzwanie odpowiada Konwencja Karpacka - drugie w skali światowej porozumienie dotyczące ochrony pojedynczego obszaru górskiego. Pierwsze takie porozumienie dotyczyło Alp. Konwencja została ratyfikowana przez Polskę w 2006 r.

W ramach projektu „Karpaty Łączą” od 2012 roku realizujemy postanowienia Konwencji Karpackiej poprzez inicjowanie i prowadzenie współpracy środowisk przedstawicieli lokalnych samorządów, organizacji pozarządowych, lokalnych przedsiębiorców i rolników oraz przedstawicieli środowisk naukowych, służb ochrony przyrody i turystów. Łączy nas jedna spójna idea - ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej Karpat.

1.
Tradycyjna
gospodarka pasterska

Postępująca sukcesja leśna zagraża otwartym halom w Karpatach. Polany wypasowe i kwietne łąki od wielu lat zarastają borówczyskami i lasami. Bioróżnorodność na halach zanika. Podobnie jak w innych regionach kraju, także w Karpatach mniejsze miejscowości wyludniają się. Wraz z migracją, zanikają tradycyjne zawody, takie jak na przykład baca.

Dlatego w ciągu ostatnich lat prowadziliśmy czynną ochronę różnorodności biologicznej na 15 halach o łącznej powierzchni blisko tysiąca hektarów. Wspieraliśmy również baców gospodarujących na tych halach.

Jedną z metod ochrony czynnej jest tradycyjny wypas owiec.

W ramach wsparcia tradycyjnej gospodarki pasterskiej zakupiliśmy 730 owiec rodzimej rasy polska owca górska. Owce były wypasane przez baców na halach, według wytycznych przygotowanych przez eksperta ds. ochrony środowiska.

W każdym gospodarstwie pasterskim, czyli sałaszu, potrzebne są: owce, odpowiedzialny baca, pracowici juhasi i stróżujące psy. Ale to nie wszystko. Sałasz potrzebuje też odpowiedniej infrastruktury. Dlatego zadbaliśmy odpowiednio o wyposażenie pasterskiego gospodarstwa: wybudowaliśmy 65 obiektów infrastruktury pasterskiej - w tym 18 bacówek oraz żłoby i koszory.

Na 15 halach, wytypowanych przez nas jako jedne z najcenniejszych przyrodniczo i kulturowo, bacowie wypasali swoje owce, a my prowadziliśmy inwentaryzację środowiska, monitoring oraz nadzór środowiskowy.

W Gorcach przeprowadziliśmy doświadczenie polegające na zweryfikowaniu roli wypasu w ochronie różnorodności biologicznej hal.

Pomogliśmy bacom w przygotowaniu wniosków do Programu rolno-środowiskowo-klimatycznego. Dzięki temu bacowie mogli otrzymać dodatkowe wsparcie finansowe.

Po 5 latach prowadzenia racjonalnego tradycyjnego wypasu owiec przygotowaliśmy specjalny “Raport z monitoringu” prowadzonego na 15 halach, w którym zawarliśmy informacje dotyczące wpływu wypasu na ochronę przyrody. Wyniki z raportu jasno wskazują, że wypas owiec pozytywnie wpływa na ochronę karpackich hal chroniąc je przed utratą bioróżnorodności.

Pasterstwo jest bardzo ważnym elementem dziedzictwa kulturowego Karpat. Oprócz ochrony różnorodności biologicznej na halach prowadziliśmy też działania z ludźmi i dla ludzi, w celu popularyzacji wiedzy na temat tradycji i wartości pasterstwa:

Przeszkoliliśmy 2 tys. osób: baców, ludzi zainteresowanych tradycyjnym wypasem owiec i ochroną różnorodności biologicznej i krajobrazowej w Karpatach.

Zorganizowaliśmy 3 Międzynarodowe Konferencje Pasterskie dla 500 osób: naukowców, liderów i społeczności lokalnych, przedstawicieli samorządów i służb ochrony przyrody.

Przygotowaliśmy program pasterski i księgę letniego wypasu owiec, które mogą służyć bacom w wypracowaniu ekonomii gospodarstwa pasterskiego oraz pozwolić na realizowanie wspólnej wizji rozwoju pasterstwa w Karpatach.

Zorganizowaliśmy 25 wydarzeń promujących pasterstwo jako element kulturowego dziedzictwa i jego ważną rolę w ochronie przyrody.

Coroczne Redyki - Święta Bacowskie - na rozpoczęcie - wiosną i zakończenie sezonu wypasu - jesienią. Zgromadziliśmy na nich blisko 7 tys. osób - przedstawicieli lokalnych społeczności i turystów.

Wędrujące Święto Karpat: 10 imprez zlokalizowanych w różnych miejscach na łuku polskiej części Karpat: od Bieszczad po Ustroń. Zgromadziliśmy na nich prawie 8 tys. sympatyków regionu karpackiego.

2.
Zrównoważona turystyka w Magicznej Krainie Łemków i Pogórzan

Turystyka stanowi jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi gospodarki na świecie. Karpaty są miejscem, które kryje wiele magicznych miejsc gwarantujących turystom wyjątkowe przeżycia. Turystyka zrównoważona, czyli związana z aktywnością ruchową, edukacją, przygodą, jest wyjątkową szansą dla wielu karpackich nieodkrytych miejsc.

Jednym z takich miejsc jest „Magiczna Kraina Łemków i Pogórzan”, położona na pograniczu województw małopolskiego i podkarpackiego, na terenie Beskidu Niskiego i przylegających doń pogórzy.

W ramach projektu „Karpaty Łączą” zbadaliśmy ruch turystyczny w 38 sąsiadujących ze sobą gminach tego regionu. Tutaj przeprowadziliśmy też inwentaryzację w celu przeanalizowania walorów gmin istotnych w rozwoju turystyki.

Na podstawie badań, we współpracy lokalnych społeczności oraz włodarzy i naukowców działających w tym regionie, opracowaliśmy Strategię zrównoważonego rozwoju turystyki Magicznej Krainy Łemków i Pogórzan na lata 2015-2020 dla 38 gmin.

Strategię i prace związane z jej przygotowaniem zaprezentowaliśmy podczas konferencji w spichlerzu w Ryglicach, w najstarszym drewnianym obiekcie w Małopolsce.

Zorganizowaliśmy też seminarium dla gmin poświęcone zaplanowaniu działań na rzecz wdrażania strategii.

3.
Wdrażanie
Konwencji Karpackiej

Spotkania krajowych i międzynarodowych grup roboczych

– eksperci zajmujący się różnymi zagadnieniami dotyczącymi Karpat spotykali się w ramach prac tematycznych grup roboczych.

Więcej

Efektem tych spotkań jest między innymi przygotowanie Krajowego Planu Działań i Kodeksu dobrej praktyki planowania przestrzeni w Karpatach

Zamknij

Grupa Robocza ds. Dziedzictwa Kulturowego (2 spotkania) pracowała nad Protokołem do Konwencji Karpackiej ds. Dziedzictwa Kulturowego i Wiedzy Ludowej.

Grupa Robocza ds. Zrównoważonej Turystyki (4 spotkania) opracowała wytyczne rozwoju zrównoważonej turystyki w Karpatach wraz z Koncepcją Rozwoju Szlaku Kultury Wołoskiej.

Grupa Robocza ds. Planowania Przestrzennego (5 spotkań) przygotowała Kodeks Dobrej Praktyki Kształtowania Przestrzeni w Karpatach.

Grupa Robocza ds. Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej (3 spotkania) pracowała nad Krajowym Planem Działań do Protokołu Konwencji Karpackiej ds. Bioróżnorodności.

Efektem tych spotkań jest między innymi przygotowanie Krajowego Planu Działań i Kodeksu dobrej praktyki planowania przestrzeni w Karpatach.

Zamknij

Krajowy Plan Działań - Wdrożenie Konwencji Karpackiej na terenie siedmiu krajów karpackich wymaga przygotowania w każdym z nich strategicznych dokumentów. W Polsce pierwszym tego typu dokumentem jest Krajowy Plan Działań, który opracowaliśmy wspólnie z Ministerstwem Środowiska, jednostkami naukowymi oraz „gospodarzami terenów karpackich” – regionalnymi i lokalnymi instytucjami i władzami. Jego nadrzędnym celem jest zachowanie bogactwa różnorodności biologicznej i krajobrazowej polskiej części Karpat. To pierwszy taki dokument nie tylko w Polsce, ale w całym regionie. Oznacza to, że przygotowując swoje dokumenty wdrożeniowe pozostałe kraje karpackie uwzględniały jego postanowienia w swoich strategiach.

Zamknij

Kodeks dobrej praktyki planowania przestrzeni w Karpatach - Zespół autorski Kodeksu Dobrej Praktyki Kształtowania Przestrzeni w Karpatach składa się z ekspertów, naukowców oraz praktyków, zajmujących się planowaniem przestrzennym, dziedzictwem kulturowym, architekturą i urbanistyką, zarządzaniem środowiskiem i ochroną przyrody oraz sektorem pozarządowym. Zawiera rekomendacje pomocne przy rozwiązywaniu kluczowych problemów w zakresie zagospodarowania przestrzennego regionu. Jego opracowanie odpowiada bezpośrednio na wezwania z art. 5 Konwencji Karpackiej.

Karpacka Rada Naukowa

Badania naukowe powinny pomagać w rozwiązywaniu praktycznych problemów. Takie założenie przyjęła Karpacka Rada Naukowa, złożona z 17 naukowców z 11 uczelni wyższych i instytucji związanych ze światem nauki. Akademicy nie tylko włączyli się w wiele działań realizowanych w projekcie (tj. konferencje pasterskie z udziałem młodych naukowców, przygotowanie poradników i dokumentów strategicznych), ale wyszli też z propozycją do samorządów regionu: zgłaszane przez nich problemy wymagające diagnozy badaczy będą opracowywane z udziałem uczonych. Wartością Rady jest też jej interdyscyplinarność – skupia ekspertów z wielu dziedzin np.: etnografii, geografii, zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska.

Wdrażanie Konwencji Karpackiej to także aktywizacja społeczności lokalnych. Dlatego zorganizowaliśmy dla nich dwa konkursy z nagrodami.

Karpacka Tożsamość Karpacka Gmina
Zamknij

Karpacka Tożsamość

Czym jest tożsamość karpacka? To poczucie przynależności do wspólnoty, która mieszka i pracuje w Karpatach i działa z szacunkiem dla ich dziedzictwa przyrodniczego, kulturowego i społecznego. 25 młodzieżowych grup nieformalnych (np. chórów, zespołów folkowych, grup rekonstrukcyjnych) uczestniczyło w konkursie, który pomagał (nie tylko uczestnikom) lepiej poznać region, w którym mieszkają i poczuć się wspólnotą – gospodarzami tego terenu, świadomymi swoich karpackich korzeni. Konkursowicze podzielili się swoją wiedzą o „Karpackich perełkach” – atrakcjach turystycznych, jakie można podziwiać w ich okolicy. Pomysły, jak dbać o wspólne dziedzictwo, poddaliśmy ocenie internautów.

Ponad 28 tysięcy osób głosowało na konkursowe propozycje młodzieży. Zwyciężyła karpacka liryczna „Ballada o Dunajcu”.

Dlaczego Karpaty łączą
Zamknij

Karpacka Gmina

33 gminy z trzech karpackich województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego zgłosiło się do udziału w konkursie, w którym ocenialiśmy ich pomysłowość i zaangażowanie w ochronę dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Dowiedzieliśmy się, jak samorządowcy włączają w te działania mieszkańców swoich miejscowości, dbają o zabytkową architekturę czy inwentaryzują zasoby przyrodnicze. Mamy nadzieję, że dobre praktyki zaprezentowane w konkursie zainspirowały kolejne samorządy do aktywności na rzecz ochrony dziedzictwa regionu.

Aby wdrażać postanowienia Konwencji Karpackiej, niezbędna jest też wiedza o niej. Dzięki szkoleniom zwiększyliśmy wiedzę i świadomość dotyczącą Konwencji Karpackiej i potrzeb jej stosowania wśród blisko 2 700 osób.

Szkolenia „Karpacki Lider”
Szkolenie „Mediacje środowiskowe”
Szkolenia „Wspólne gospodarzenie w karpackiej przestrzeni”
Zamknij

Szkolenia „Karpacki Lider”

Siłą regionu są jego mieszkańcy. Dlatego funkcjonowanie organizacji pozarządowych, animowanych przez lokalnych liderów, ma kluczowe znaczenie dla rozwoju Karpat. Dowiedzieli się od nas nie tylko o Konwencji Karpackiej, ale też rozwinęli swoje kompetencje komunikacyjne i organizacyjne. Nawiązane kontakty i wymiana informacji zainspirowała wielu uczestników do podjęcia nowych działań. Wiemy, że pokłosiem szkoleń było powstanie ok. 20 nowych organizacji oraz zaangażowanie się ok. 30 nowych członków w działania Porozumienia Karpackiego. Niektórzy z uczestniczących w szkoleniach liderów lokalnych włączyli się też aktywnie w życie swoich społeczności startując z sukcesem w wyborach samorządowych. Wiele spośród pomysłów uczestników spotkań udało się też zrealizować (np. wioska zielarska w Bieszczadach, szlak biegowy w powiecie nowotarskim, wioska tematyczna „Pod kobiecą ręką”).

Zamknij

Szkolenie „Mediacje środowiskowe”

Przedstawicieli samorządów, organizacji pozarządowych oraz instytucji ochrony przyrody zaprosiliśmy na szkolenia, podczas których zwiększali swoje kompetencje w zakresie mediacji społecznych. Na spotkaniach uczestnicy uczyli się prowadzić dialog i rozwiązywać niełatwe problemy wynikające na styku życia społecznego, gospodarczego i przyrodniczego ich regionów.

Zamknij

Szkolenia „Wspólne gospodarzenie w karpackiej przestrzeni” poświęcone były dobrym praktykom kształtowania przestrzeni w Karpatach, zarówno w kontekście wsparcia planowania przestrzennego, jak i ochrony przyrody w gminie.

Karpacki Uniwersytet Otwarty

Na 11 wykładów Karpackiego Uniwersytetu Otwartego zaprosiliśmy studentów (także tych „trzeciego wieku”) oraz mieszkańców poszczególnych miast. Turystyka, bioróżnorodność, kultura, ziołolecznictwo – to tylko niektóre z poruszanych tematów.

Poradnik o Konwencji Karpackiej

Opracowaliśmy Poradnik o Konwencji Karpackiej wydany w 1000 egzemplarzy. Każdy artykuł Konwencji opisaliśmy w praktyczny sposób i zilustrowaliśmy przykładami dobrych praktyk. Poradnik zawiera wiele rekomendacji dla podmiotów przed którymi stoi wyzwanie wdrożenia Konwencji: władz państwowych i samorządowych, NGOs, instytucji ochrony przyrody. Publikacja trafi do Punktów Informacyjnych o Konwencji Karpackiej oraz uczestników projektu, by mogli wykorzystywać w praktyce i dzielić się płynąca z niej wiedzą. Pod wszystkie (być może nie tylko karpackie „strzechy”) trafi za pośrednictwem wersji online.

Punkty informacyjne o Konwencji Karpackiej w regionie

Samorządy i organizacje pozarządowe w regionie stworzyły sieć 46 Punktów Informacyjnych o Konwencji Karpackiej. Interesariusze odwiedzający te placówki, mają możliwość poznania bliżej tego dokumentu i jego praktycznego znaczenia.

Forum Gmin Karpackich

Gospodarzy regionu – karpackich samorządowców - zaprosiliśmy trzykrotnie na Forum Gmin Karpackich. Spotkania te stały się praktyczną platformą wymiany informacji i doświadczeń pomiędzy włodarzami gmin. Bogaty wachlarz tematów (fundusze grantowe, zagospodarowanie przestrzenne oraz wspólne gospodarowanie terenem przez różnych aktorów życia społecznego i gospodarczego) pozwolił samorządowcom dostrzec, że ich problemy są podobne i razem szukać na nie rozwiązań.

Porozumienie „Karpaty Naszym Domem”

Nieformalna platforma współpracy karpackich społeczników, skupionych w różnych (ponad 70) instytucjach: samorządach, organizacjach pozarządowych, firmach. Porozumienie to ludzie - pasjonaci dla których Karpaty są ważne i chcą działać na ich rzecz. Petycje, wspólne projekty, konsultacje dokumentów strategicznych odnoszących się do tego regionu – to tylko niektóre z form współdziałania członków Porozumienia.

Wirtualna sieć wymiany informacji o Karpatach

Sieć osób i instytucji, które współpracowały w ramach projektu “Karpaty Łączą” oraz uczestnicy poszczególnych grup roboczych, spotkań, szkoleń, konferencji. Ich doświadczenie i energia - wsparte zasobami wiedzy płynącymi z publikacji i baz danych o Karpatach gromadzonych, przetwarzanych i udostępnianych w ramach projektu – to kapitał regionu, który będzie procentował przez lata.

4.
Informatorium Karpackie

Zbudowaliśmy największe internetowe źródło wiedzy o Karpatach i Konwencji Karpackiej prowadzone w języku polskim. www.konwencjakarpacka.pl, które odwiedziło 20 000 użytkowników w ciągu 3 lat.

www.konwencjakarpacka.pl

Informatorium Karpackie łączy na jednej wspólnej platformie 3 grupy odbiorców: naukowców, społeczności lokalne i miłośników regionu.

W bazie naukowców, ośrodków naukowych, organizacji i instytucji integrujemy osoby, które mogą razem dzielić się swoją wiedzą i współpracować dla Karpat. Karpacka Rada Naukowa liczy 21 osób.

Z udziałem lokalnych społeczności stworzyliśmy Mapę Miłośników Karpat. Miłośnicy karpackiego regionu znajdą tutaj aż 800 karpackich perełek i imprez karpackich.

mapa.karpatylacza.pl

5.
Promocja

“Karpaty Łączą” to dzisiaj marka, z którą identyfikują się tysiące osób. Jej wizerunek budujemy z pełnym zaangażowaniem. Bazując na wiedzy eksperckiej, w odpowiedzi na potrzeby lokalnych społeczności, liderów, instytucji, organizacji i sympatyków wydaliśmy 7 publikacji:

  • „Pasterstwo w Karpatach. Tradycja a współczesność. Szkice.”
  • Album „Dziewięć sił karpackich.”
  • „Śladami tradycyjnego wypasu owiec. Zrównoważone rolnictwo w polskiej części Karpat. Przewodnik.”
  • „Strategia zrównoważonego rozwoju turystyki Krainy Łemków i Pogórzan.”
  • „Lokalny potencjał a zrównoważony rozwój turystyki w Karpatach.”
  • Poradnik „O Konwencji Karpackiej”
  • „Ekonomika gospodarki szałaśniczej”

Karpaty to magiczna ostoja natury. Malownicza mozaika krajobrazów. Kolebka pasterskiej tradycji. Wyjątkowa przyroda, która nie zna granic. Obraz tych wszystkich wartości uwieczniliśmy na pięknych fotografiach zawartych w dwóch wystawach.

Karpaty potrzebują owiec. I owce potrzebują Karpat. Opowieść o owcach w Karpatach zawarliśmy w edukacyjnej grze mobilnej, dostępnej na smartfony i tablety. Dzięki niej każda osoba może poznać tajniki karpackiego wypasu i jego rolę w ochronie przyrody.

Pobierz grę

Nasze działania pokazujemy też w filmach. Wspólnie stworzyliśmy reportaże filmowe:

Dziewięć Sił Karpackiej Przyrody
Dlaczego Karpaty łączą
Redyk wiosenny w Ludźmierzu
Karpacki lider
Magiczna podróż w Karpaty
„Karpaty Łączą” to dzisiaj nie tylko projekt i jego dorobek, ale przede wszystkim społeczność ludzi ceniących unikalną wartość Karpat. Wokół prostej idei udało się zgromadzić rzesze zaangażowanych osób. Prawdziwą wspólnotę, której przyświeca cel zachowania przyrodniczego i kulturowego dziedzictwa Karpat.